1
دانش‌پژوه سطح سه مرکز تخصصی مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی مشهد. (نویسنده مسئول)
2
استاد حوزه و دانشگاه
چکیده
مهم‌ترین ادعای مکتب «سلفیه» در مشروعیت‌بخشی به خود، ادعای انتساب به اصحاب حدیث پیش از حیات ابن‌تیمیه و در کل سلف صالح بوده است. مسئله اصلی جستار حاضر کنکاش درباره صحت این مدعا و راستی‌آزمایی آن از طریق مقایسه تطبیقی پنج نمونه از مهم‌ترین شاخصه‌های فکری ابن تیمیه و اصحاب حدیث و زمینه‌های اشتراک و اختلاف آنهاست. تحقیقات پیشین بیشتر با رویکرد مبانی اعتقادی یا تاریخی سلفیه بوده است، اما در تحقیق حاضر با تطبیق شاخص‌های مهم تفکر ابن‌تیمیه و اصحاب حدیث و بیان اشتراک‌ها و اختلاف‌ها، بحران مشروعیت جریان سلفی‌گری آشکار گشته است و جز مشترکاتی اندک، غالباً اختلاف‌ها به اندازه‌ای است که نمی‌توان جریان سلفی‌گری را به پیش از ابن تیمیه نسبت داد. ابن تیمیه به تعدد شخصی عقل قائل بوده و مبنای نقل‌گرایی‌اش را در الفاظ و تأویل، با تقدم بخشیدن به عقل مؤید شرع، نسبت به عقل معارض، حفظ کرده بود، اما اصحاب حدیث با فقدان نص، سراغ قیاس و دیگر روش‌های عقلی رفته بودند. وی فهم سلف را از باب کاشفیت و مرجعیت منبع تشریع می‌دانست، درحالی‌که اصحاب حدیث اجماع سلف را منبع تشریع نمی‌دانستند. او همچنین با پذیرش حیات روح پس از مرگ و عدم پذیرش لوازم آن بر خلاف سلف خود، استغاثه، توسل و زیارت را از مصادیق شرک دانست و در نهایت ابن تیمیه عصمت انبیا و فضائل امیرالمؤمنین و اهل بیت را انکار کرد و احیاکننده طیف افراطی اصحاب حدیث (جریان عثمانی‌گری) بود.
)