1
دانش‌پژوه سطح چهار رشته کلام مقارن مرکز تخصصی مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی.(نویسنده مسئول)
2
استاد حوزه و دانشگاه
چکیده
در نگاه وهابیت و حنابله، انسان از دو بُعد جسد و روح تشکیل شده که با مرگ، گرچه حیات پایان می‌پذیرد و روح او در عالم قبر به حیات خود ادامه می‌دهد. وهابیت پس از بیان اجمالی روح مبنی بر اینکه سرّی از اسرار الهی است، سؤال کردن از حقیقت و کیفیت آن را جایز ندانسته‌اند. آنان همچنین با استناد به حدیث انقطاع عمل و آیاتی مانند ﴿وَمَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ﴾ علاوه بر نفی سماع موتی، معتقد به نفی مطلق انتفاع نیز شده و هر‌گونه ارتباط زندگان با مردگان و بالعکس را انکار کرده‌اند؛ بر همین اساس از یک سو انجام دادن هر‌گونه عمل و هدیه کردن آن را به روح میت بدعت شمرده‌اند و از سوی دیگر توسل و استغاثه به روح میت حتی روح رسول خدا- و اولیای الهی را شرک اکبر معرفی کرده‌اند.
این در حالی است که حنابله با پرداختن به مسئله روح و تبیین آن، حقیقتش را یا جسم لطیف یا جسم نورانی یا جوهر مجرد و بدون اجزا معرفی کرده‌اند. آنان علاوه بر اینکه مرگ را پایان عمل برای میت نمی‌دانند، به ارتباط دو‌طرفه میان زندگان و مردگان معتقدند. همچنین با تمسک به روایات صحیح اعتقاد دارند که مردگان صدای زندگان را در عالم قبر می‌شنوند، و از اعمالی که برایشان می‌فرستند سود می‌برند، از این رو نه تنها اعمالی مانند توسل و استغاثه به ارواح بزرگان و اولیای الهی را جایز؛ بلکه بعضی از آنان آنها را مستحب و از موارد آداب حج و زیارت قبر ایشان بر شمرده‌اند.
)